2. شهادت امام حسین (علیه السّلام) با دستور و رضایت یزید

اگرچه « اخبار الطوال » وصیت معاویه بن یزید را این گونه گزارش کرده است که من از چهار نفر بیم دارم، یکی از آنان حسین بن علی (علیه السّلام) است و خیال می کنم مردم عراق او را رها نکنند و وادار به خروج کنند، اگر چنین کرد و بر او پیروز شدی از او درگذر (64)، اما بر فرض پذیرش آن باید گفت: یکی از تحلیل ها می تواند این احتمال باشد که معاویه زیرک بود و می دانست اگر یزید اقدام به قتل امام کند، دودمان بنی امیه را بر باد خواهد داد، ولی این دلیل نمی شود که یزید به این وصیت پدر عمل کرده باشد. (65)
یعقوبی در تاریخ خود می نگارد: یزید به عامل مدینه ولید بن عتبه بن ابی سفیان نوشت: هنگامی که این نامه ام به تو رسید، حسین بن علی و عبدالله بن
زبیر را احضار کن و از آن دو برای من بیعت بگیر، پس اگر زیر بار نرفتند آن دو را گردن بزن و سرهای آن دو را نزد من بفرست، مردم را نیز به بیعت فراخوان و هر که سرباز زد همان حکم را درباره ی او و درباره ی حسین بن علی و عبدالله بن زبیر اجرا کن. (66)
در « اخبار الطوال » اگر چه این جمله آمده است که بعد از شهادت مسلم و هانی، یزید به عبیدالله نوشت که با کسانی جنگ کن که با تو جنگ می کنند (67)، اما این گزارش با منابع دیگر همخوانی ندارد؛ زیرا منابع دیگر از دستور یزید به عبیدالله که باید امام حسین (علیه السّلام) را بکشد، حکایت دارد. یزید به عبیدالله نوشته است: در این قضیه یا تو آزاد می شوی و یا بر می گردی به همان بردگی که در گذشته به سر می بردی. (68) عبیدالله خود در جایی گفته است: یزید مرا مخیر کرده بود بین این که امام حسین (علیه السّلام) را بکشم یا خود را و من قتل امام را برگزیدم، ولی ای کاش امام را نمی کشتم. (69)
تاریخ گزارش می دهد که پس از شهادت مسلم و هانی بن عروه، عبیدالله بن زیاد سر مطهّر آن دو بزرگوار را به شام فرستاد و یزید نامه تشکّر برای او
فرستاده و اظهار سرور نموده است. (70) همچنین یزید در هنگام دیدن سرهای شهدای کربلا، این شعر ابن زبعری را خواند که:

لَیتَ أشیَاخِی بَبَدرٍ شَهَدُوا *** جَزِعَ الخَزرَجُ مَن وَقعِ الأسَلِ
لأهَلُّوا وَ استَهَلُّوا فَرَحاً *** ثُمَّ قَالُو ا یا یزیدُ لا تُشَلَ
قد قَتَلنَا القومَ مَن ساداتِهِم *** وَ عَدَلنَاهُ بَبَدرٍ فاعتَدَلَ
لَعِبَت هَاشِمٌ بَالمُلکِ فَلَا *** خَبَرٌ جاءَ وَ لَا وَحفیٌ نَزَلَ
لَستُ مَن خِندِفَ إِن لَم أنتَقِم *** من بَنِی أحمدَ مَا کَانَ فَعَل

« ای کاش پیران و بزرگان قبیله من که درجنگ بدر کشته شدند، در این جا حاضر بودند و زاری کردن قبیله خزرج را می دیدند. آن گاه از شادی، فریاد هلهله سر می دادند، سپس می گفتند: ای یزید دستت شل مباد. ما بزرگان آنها را کشتیم و این به تلافی کشته هایی است که درجنگ بدر دادیم، تا سر به سر گردید. قبیله هاشم حکومت را بازیچه ی نیل به مقاصد خود قرار دادند، و گرنه نه خبری از آسمان آمد و نه وحی نازل شد. من اگر از آل احمد انتقام نگیرم، از دودمان خندف (71) نخواهم بود ». (72)
ابن عساکر (499-571ق) می گوید: یزید با خواندن این اشعار، کفرش را آشکار نموده است و خواننده ی این اشعار، کافر است. (73)
مورخین نوشته اند: آن گاه که سرهای شهدا را به شام آوردند، یزید مجلسی برپا کرد و بزرگان اهل شام را دعوت کرد و آنان نزد او بودند که با چوب خیزران به دو لب امام حسین (علیه السّلام) می زد و این شعر را می خواند:

یفلّقن هاماً من رجال أعزّه *** علینا و هم کانوا أعق و أظلما (74)

مردی از انصار در آن مجلس بود، او به یزید رو کرد و گفت: چوب را کنار بگذار، همانا دیدم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آن موضعی را که تو با چوب می زنی می بوسید! (75)
دکتر طه حسین دانشمند معروف اهل سنت در این باره می گوید: ابن زیاد به امر قاطع یزید، دست به قتل حسین زد و اگر یزید راضی به جنایت کربلا نبود، باید او را بدون هیچ درنگی جریمه می کرد و او را در مجلس شرب خمر خود راه نمی داد و هم نشین نمی ساخت و هدایایی برای او نمی فرستاد. همه این امور بر رضایت یزید به قتل حسین دلالت دارد و این که او هرگز به خاطر کشتار تلخ و جنایت هولناک کربلا پشیمان نگردید. (76) با این حال آیا می توان گفت که یزید اطلاع نداشت و یا ناراضی بود؟! برای حصول یقین، مجدداً نظری به کلام ابن جوزی و تفتازانی بیاندازید تا دریابید آنچه این گروه اندک بر آن پافشاری
می کنند، چیزی نیست جز تقدیم نقل جعلی بر خبر متواتر که جای هیچ گونه تردیدی در آن نیست و در واقع چیزی نیست جز انکار بدیهیات و داوری جانب دارانه در گزارشات تاریخی. (77) در حالی که تذکر داده شد هرگونه تعصب مذهبی، سیاسی و اقتصادی و... و عدم رعایت اصل بی طرفی و حق مداری، مانع جدی و اساسی در دست یابی به حقایق تاریخی محسوب می شود.
بله کارهایی که در متن سؤال بدان اشاره شده است مانند این که اهل بیت از سوی یزید مورد ترحم قرار گرفتند، مطلب درستی است، اما باید توجه داشت که این کارها بعد از خطبه امام سجاد (علیه السّلام) (78) و حضرت زینب (سلام الله علیها) و... بوده است؛ یعنی زمانی که دید اگر ریاکاری نکند و بر موضع قبلی خود باقی بماند، در خود شام علیه او انقلاب صورت می گیرد.
طبری در این باره می گوید: وقتی ابن زیاد سر مطهّر امام حسین (علیه السّلام) را همراه اسیران اهل بیت (علیهم السّلام) به شام فرستاد، یزید در ابتدا خیلی خوش حال شد و از ابن زیادی که محبّتی به او نداشت، بسیار راضی و خشنود شد، ولی مدّت کمی نگذاشت که از این قتل پشیمان شد. (79)
در آغاز امر خوش حالی یزید از این کشتار و جنایت به اندازه ای بود که حقوق ابن زیاد را افزایش داد. ابن اثیر در این باره می نویسد: وقتی سر امام حسین (علیه السّلام) را نزد یزید آوردند، مقام و جایگاه ابن زیاد به حدّی نزد او نیکو شد که او از روی خوش حالی حقوق ابن زیاد را افزایش و پاداشی به او داد. دیری نپایید که مردم یزید را به جهت این عمل لعن و دشنام می دادند و این خشم مردم موجب
پشیمانی یزید شد. (80)
جلال الدین سیوطی چنین می نویسد: زمانی که حسین (علیه السّلام) و فرزندان پدرش (برادرانش) کشته شدند و ابن زیاد سر آنان را برای یزید فرستاد، یزید در آغاز به شادی و اظهار سرور پرداخت، سپس از این کشتار مسلمانان پشیمان شد و اظهار ندامت کرد؛ چرا که مردم از او بی زاری جستند و این حق مردم بود که از یزید خشمگین شوند. (81)
شما از کجا به اعتبار این جمله پی برده اید که حضرت سکینه فرمود: هیچ کس را که منکر خدا باشد بهتر از یزید ندیدم، تازه اگر هم آن را بپذیریم، این مدحی برای یزید تلقی نمی شود؛ زیرا در این عبارت، یزید منکر خدا دانسته شده است. حال جای این سؤال است که پرسیده شود: مگر یزید چه کار کرده بود که از اسلام خارج شده است؟ او منکر چه بوده و چه کاری را انجام داد که از حیطه اسلام خارج شده است؟ آیا این همان نیست که حضرت زینب (سلام الله علیها) در مجلس یزید فرموده است: ای یزید راست گفت: حضرت ایزد سبحان که سپس سرانجام کسانی که اعمال بد مرتکب شدند به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب کردند و آن را به مسخره گرفتند! (82) ای یزید! تو می پنداری که چون اطراف زمین و آفاق آسمان را بر ما بستی، و راه چاره را بر ما مسدود نمودی، تا ما را مانند برده به هر سو کشاندند، ما نزد خدا خوار و تو نزد او گرامی هستی؟ و این چیره شدن تو بر ما بیانگر شکوه آبروی تو در پیشگاه خدا است، از این رو بینی بالا کشیدی و تکبّر نمودی و به خود بالیدی، خرّم و شادان شدی که دنیا در چنبر کمند تو بسته و کارهای تو آراسته شده است و ملک و مقام رهبری ما برای تو صاف و هموار گشته است. آرام باش! آرام باش! آیا قول خدای سبحان را فراموش کرده ای که می فرماید: « افرادی که کافر شدند هرگز گمان نکنند این مهلتی که ما به آنان می دهیم برای آنان خیر است، جز این نیست که ما به ایشان مهلت می دهیم تا گناهان خود را زیاد کنند و عذاب دردناکی برای آنان خواهد بود (83) »، ای پسر آزاد شدگان آیا از عدالت تو است که زنان و کنیزان خود را پشت پرده جای دهی و دختران پیامبر اسلام را به اسیری ببری؟ تو چادرهای ایشان را برداشتی، صورت های آنان را باز نمودی. دشمنان، ایشان را با ذلت و خواری شهر به شهر می برند، مردم به تماشای آنان می آیند... (84).

پی‌نوشت‌ها:

1. وفهمت ما ذکرته عن یزید،... ترید أن توهم الناس من یزید، کأنّک تصف محجوباً أو تنعت غائباً أو تخبر عمّا کان ممّا احتویته بعلم خاص و قد دلّ یزید من نفسه علی موقع رأیه... ودع عنک ما تحاول، فما أغناک أن تلقی الله من وزر هذا الخلق بأکثر ممّا أنت لاقیه، فوالله! ما برحت تقدم باطلاً فی جور و حنقاً فی ظلم، حتّی ملأت الأسقیه، و ما بینک و بین الموت إلّا غمضه، فتقدم علی عمل محفوظ فی یوم مشهود ولات حین مناص...؛ برای آگاهی از تفصیل این حادثه نک: ابن قتیبه دینوری، الإمامه و السیاسه، ج 1، ص 208 و 209 و 213؛ ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج 5، ص 286؛ سیوطی، جلال الدین، تاریخ الخلفاء، ص 197؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج 4، ص 348.
2. أنا - والله - أحقّ بها منه، فإنّ أبی خیر من أبیه و جدّی من جدّه و إنّ أمّی خیر من أمّه و أنا خیر منه؛ طبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج 19، ص 359.
3. أما بعد، فقد انتهت إلیّ منک أمور، لم اکن أظنک بها رغبه عنها...؛ و اعلم، أنّ لله کتاباً لا یغادر صغیره و لا کبیره ألّا أحصاها. واعلم أنّ الله لیس بناس لک قتلک بالظنّه و أخذک بالتهمه، و إمارتک صبیّاً یشرب الشراب، و یلعب بالکلاب، ما أراک إلّا و قد أوبقت نفسک و أهلک دینک، و أضعت الرعیّه؛ نک: الامامه و السیاسه، ج 1، ص 201 و 203 و 204.
4. مهدوی دامغانی، محمود، ترجمه ی اخبار الطوال، ص 265.
5. گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم (علیه السّلام)، موسوعه کلمات الامام الحسین (علیه السّلام)، ص 214.
6. مهدوی دامغانی، محمود، ترجمه اخبار الطوال، ص 269.
7. موسوعه کلمات الامام الحسین، ص 230.
8. موسوعه کلمات الامام الحسین، ص 209. 210-214.
9. فأما أخذ العطاء فقد بینا فی هذا الکتاب عند الکلام فیما فعله أمیرالمؤمنین صلوات الله علیه من ذلک أن أخذه من ید الجابر الظالم المتغلب جائز و أنه لا لوم فیه علی الأخذ و لا حرج و أما أخذ الصلات فسائغ بل واجب لأن کل مال فی ید الغالب الجابر المتغلب علی أمر الأمه یجب علی الإمام و علی جمیع المسلمین انتزاعه من یده کیف ما أمکن باطلوع أو الإکراه و وضعه فی مواضعه؛ نک: علم الهدی، سید مرتضی، تنزیه الأنبیاء، ص 173؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج 44، ص 26-33.
10. به تعبیر برخی از بزرگان: « لِأنَّ حُکمَ أمورِ المسلمینَ الیهِ »؛ نک: بحارالأنوار، ج 44، ص 365.
11. مرحوم مجلسی (رحمه الله) در این باره می گوید: آن دو امام حتی به اندازه آنچه مگس در دهان خود می گیرد، بر خود و خاندان خود هزینه نمی کردند. نک: مویدی، علی، فرهنگ جامع سخنان امام حسین (علیه السّلام)، ص 241-245.
12. کان مال حمل من الیمن إلی معاویه فلما مر بالمدینه وثب علیه الحسین بن علی...؛ شرح نهج البلاغه، ج 18، ص 409. بدیهی است که در صورت پذیرش این حکایت باید این حرکت امام را بعد از آنی دانست که معاویه بن نقض مفاد صلح نامه اقدام کرد و یزید را به ولیعهدی خود برگزید - علی رغم این که در قرارداد صلح آمده بود حکومت بعد از معاویه از آن امام حسن و امام حسین است و معاویه حق ندارد آن را به دیگری واگذار کند - و گرنه امام شدیداً مراقب این نکته بودند که بهانه ای برای زیر پا گذاشتن مفاد عهدنامه در دست معاویه قرار نگیرد. البته علامه بحرالعلوم این اخبار را جعلی می داند و مقام امام معصوم را بالاتر از این ها می داند که اموال حکومت را ضبط نماید و بین محتاجین تقسیم کند (رجال بحرالعلوم، ج 4، ص 48). این نظریه آن گاه تقویت می شود که بدانیم ابن ابی الحدید این حکایت را در مدح معاویه و در سعه ی صدر وی آورده است.
13. در برخی از متون روایی شیعه سخنی از مصادره ی اموالِ کاروان نیست و تنها آمده است که حضرت شتران قافله ای از یمن را برای بارهای خود و همراهانش کرایه کرد... . نک: الإرشاد، ج 2، ص 68.
14. تاریخ طبری، ج 4، ص 289؛ حیاه الامام الحسین، ج 3، ص 59؛ کامل ابن اثیر، ج 2، ص 547؛ انساب الاشراف، ج 3، ص 164؛ اخبار الطوال، ص 245؛ اللهوف، ص 69؛ بحارالانوار، ج 44، ص 367.
15. نک: ثقفی کوفی، ابواسحاق ابراهیم بن محمد، الغارات، ج 2، ص 889.
16. نهج البلاغه، خطبه 3، ص 10.
17. در تاریخ آمده است افراد زیر از مخالفان ولایت عهدی یزید در حجاز و شام به شیوه های گوناگون به نقل رسیده اند: الف. امام حسن (علیه السّلام) با نیرنگ معاویه توسط همسرش جعده مسموم گردید (ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفه الأصحاب، ج 1، ص 386 و 387؛ مسعودی، مروج الذهب، ج 1، ص 713 و 714؛ ابن قتیبه دینوری، الامامه و السیاسه، ج1، ص 191 و 196)؛ ب. سعد بن وقاص نیز با سم مسموم شد (اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص 80؛ ابن ابی الحدید، عزالدین، شرح نهج البلاغه، ج 16، ص 49)؛ عایشه که با طرح جانشینی یزید مخالفت کرده بود با نقشه ی معاویه در مسیر راه در گودال افتاد و مرد (عاملی، علی بن یونس، الصراط المستقیم، ج 3، جزء سوم، ص 45)؛ د. عبدالرحمان فرزند ابوبکر که از مخالفان جانشینی یزید بود توسط معاویه به قتل تهدید شد و مدتی نگذشت که بدون هیچ مقدمه ای جنازه اش پیدا شد (الاستیعاب، ج 1، ص 285؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج 3، ص 250؛ تاریخ طبری، ج 4، ص 226)؛ عبدالرحمن بن خالد نیز با سم مسموم گردید (نک: الاستیعاب، ج 2، ص 409؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج 16، ص 163)؛ برای زیاد بن ابیه که به معاویه نوشت برای معرفی یزید به جانشینی بعد از خود شتاب نکن، همین فرجام رقم خورد (تاریخ مدینه دمشق، ج 19، ص 203؛ تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 220 و 235).
18. چهل نفر از به اصطلاح بزرگان کوفه با گرفتن سی هزار درهم، تن به سکوت دادند (نک: تاریخ مدینه دمشق، ج 40، ص 298؛ الکامل فی التاریخ، ج 3، ص 350)؛ عبدالله بن عمر نیز با گرفتن صدهزار درهم وادار به سکوت گردید (ابن حجر عسقلانی، فتح الباری، ج 13، ص 60)؛ منذر بن زبیر اگر چه صد هزار درهم گرفت و سکوت کرد اما سکوتش دوام نداشت و گفت: یزید صد هزار درهم برای من فرستاد، ولی این باعث نمی شود که من حقیقت را بیان نکنم، به خدا سوگند! او شراب می خورد و اهل نماز نیست (تاریخ طبری، ج 4، ص 368). برای آگاهی بیشتر، نک: حسینی میلانی، سید علی، ناگفته هایی از حقایق عاشورا، ص 63-82.
19. این بند از قرارداد را همه مورخان نوشته اند. نک: مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج 10، ص 115؛ آل یاسین، شیخ راضی، صلح الحسن (علیه السّلام)، ص 261.
20. نک: ابن کثیر دمشقی، البدایه و النهایه، ج 8، ص 147.
21. « فَقالَ مروانُ إِنِّی آمُرُکَ بَبَیعَهِ یزید امیرالمؤمنین فانَّهُ خیرٌ لکَ فی دینِکَ وَ دُنیَاکَ فقال الحسینُ ع انا الله و انا الیه راجعون و عَلَی الإسلامِ السَّلامُ إِذ قَد بُلِیَتِ الأمَّهُ بِرَاعٍ مِثلِ یزید »؛ ابن اعثم، الفتوح، ج 5، ص 17؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج 44، ص 326؛ موسوعه کلمات الامام الحسین (علیه السّلام)، ص 284؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ج 1، ص 184.
22. « لو لم یکن فی الدینا ملجاء و لامأوی لما بایعت یزید بن معاویه »؛ موسوعه کلمات الامام الحسین (علیه السّلام)، ص 289.
23. « إلَا و إِنَّ الدَّعِیَّ ابنَ الدَّعِیِّ قَد رَکزَ بینَ اثنتینِ بینَ السَّلَّهِ وَ الذَّلَهِ و هیهاتَ مِنَّا الذَّلَّهُ یابی اللهُ ذلِکَ لنا و رسولُهُ و المؤمنون و حجورٌ طابت و طهُرَت »؛ ابن طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ص 97؛ موسوعه کلمات الامام الحسین (علیه السّلام)، ص 423.
24. مرگ آزادمنشانه بهتر از ذلت پذیری و تن سپردن به خفت و خواری است و با همه این ها تن سپردن به ذلت، باز هم بهتر از پذیرفتن آتش شعله ور دوزخ است؛ موسوعه کلمات الامام الحسین (علیه السّلام)، ص 499.
25. « اما و الله الا اجیبهم الی شیء ممّا یریدون حتّی القی الله و انا مخصّب بدمی »؛ موسوی مقرّم، مقتل الحسین، ص 239؛ ابن طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ص 101؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج 45، ص 12.
26. قال علماء السیر: لما علم الحسین بما جری لمسلم بن عقیل همّ أن یرجع، فقال أخو مسلم: و الله لا ترجع حتی نصیب بثأرنا؛ ر. ک: ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج 5، ص 329.
27. شیخ مفید، الإرشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج 2، ص 75؛ دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود، الاخبار الطوال، ص 247؛ طبرسی، امین الاسلام، إعلام الوری، ج 1، ص 447؛ تاریخ طبری، ج 5، ص 397؛ ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام، ج 4، ص 171؛ مسعودی، مروج الذهب، ج 3، ص 61، این نما حلی، مثیر الاحزان، ص 45.
28. ما ترون، فقد قتل مسلم؟ قالوا: والله ما نرجع حتّی نصیب ثأرنا، أو نذوق ماذاق. فقال (علیه السّلام): لا خیر فی العیش بعد هولاء.
29. ابن حجر هیتمی، الصواعق المحرقه، ص 83.
30. صحبت حسیناً، فخرجت معه من المدینه إلی مکّه و من مکّه إلی العراق"، و لم أفارقه حتّی قتل، و لیس فی مخاطبته الناس کلمه بالمدینه و لا بمکّه و لا فی الطریق و لا بالعراق و لا فی عسکر إلی یوم مقتله إلّا و قد سمعتها: ألا والله ما أعطاهم ما یتذاکر الناس و ما یزعمون من أن یضع یده فی ید یزید بن معاویه...؛ تاریخ طبری، ج 5، ص 413؛ پاینده، ابوالقاسم، ترجمه ی تاریخ طبری، ج 7، ص 3009.
31. غزالی، ابوحامد، احیاء العلوم، ج 3، ص 134. گفتنی است که غزالی در کتاب دیگرش با عنوان « سرّ العالمین و کشف ما فی الدارین، ص 23 » که در اواخر زندگی اش نوشته است، بر خلاف گفته اش در احیاء العلوم، یزید را مورد سرزنش قرار داده است، البتّه برخی در انتساب این کتاب به غزالی تردید نموده اند و برخی دیگر احتمال داده اند که او در اواخر عمرش مستبصر شده باشد. صاحب کتاب عبقات الانوار با شواهدی به اثبات می رساند که این کتاب نوشته غزالی است. برای آگاهی بیشتر، نک: عبقات الانوار فی امامه الائمه الاطهار، ج 10، ص 342-343.
32. نک: ابن العربی، ابوبکر، العواصم من القواصم، ص 238-246.
33. ابن تیمیه حرانی، المنتخب من التراث، شأن یزید بن معاویه، ص 65-71.
34. ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج 8، ص 254.
35. « تعدادی از اهالی مصر که خود را به واسطه رسیدن نسبشان به ائمه شیعه، « اشراف » می خوانند، خود را در جایگاه صاحبان دم نشانده و در نامه ای به یک روزنامه ی مصری، مسئولیت قتل امام حسین علیه السّلام را به عهده شیعیان دانسته و خواستار عذرخواهی شیعیان و دولت ایران شدند! مسئول این گروه در نامه خود آورده است: « با دلایل قطعی ثابت شده است که اجداد شیعیان فعلی که در عراق و ایران پراکنده اند همان کسانی هستند که در جنگ، [امام] حسین [علیه السّلام] را کشتند، روایات شیعه همه به این جنایت شیعیان تصریح می کند! » افراد همچنین درخواست کرده اند اموال « خمس » و همچنین « فیی » به ایشان پرداخت شود.
36. بَایَعَ الحُسَینَ (علیه السّلام) مِن أهلِ العِرَاقِ عِشرُونَ ألفاً - ثُمَّ غَدرُوا بِهِ وَ خَرَجُوا عَلَیهِ وَ بَیعَتُهُ فِی أعناقِهِم فَقَتَلُوه؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج 44، ص 68.
37. ... لَکِنَّکُم أسرَعتُم إِلَی بَیعَتِنَا کَطَیرَهِ الدَّنبی وَ تَهَافَتُّم إِلَیهَا الفِرَاشِ ثُمَّ نَقَضتُموهَا سَفَهاً وَ ضَلَّهً فَبُعداً وَ سَحقاً لِطَواغیتِ هَذِهِ الأمَّهِ وَ بَقیَّهِ الأحزابِ...؛ طبرسی، الإحتجاج علی أهل اللجاج، ج 2، ص 300.
38. اللهمَّ إِن مَتَّعتَهُم إِلَی حِِینٍ فَقرِّقهُم فِرَقاً وَ اجعَلهُم طَرَائِقَ قِدَداً وَ لَا تُرض الوُلَاهَ عَنهُم أبَداً فَإِنَّهُم دَعَوُنَا لَیَنصُرُونَّا ثُمَّ عَدوا عَلَینَا فَقَتَلُونَا؛ شیخ مفید، الإرشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج 2، ص 111؛ طبرسی، امین الاسلام، إعلام الوری بأعلام الهدی، ص 249.
39. فَنَادَی یَا شَبَثَ بنَ رِبعِیٍّ یا حَجَّارَ بنَ أبجَرَ یِا قیسَ بنَ الأشعثِ یا یزِیدَ بنَ الحَارِثِ ألَم تَکتُبُوا إِلَیَّ أن قَد أینَعَتِ الثَّمَارُ وَ اخضَرَّ الجَنَابُ وَ إِنَّمَا تَقدَمُ علی جُندٍ لکَ مجَنَّد؛ شیخ مفید، الإرشاد، ج 2، ص 98.
40. قال یا اهل الکوفه لامِّکُمُ الهَبَلُ وَ العَبَرُو أ دَعَوُتُم هَذَا العَبدَ الصَّالِحَ حَتَّی إِذَا أتَاکُم أسلَمتُمُوهُ... فَصَارَ کَالأسیرِ فِی أیدیِکُم لَا یَملِکُ لَنَفسِهِ نَفعاً و لَا یدفعُ عنها ضراً...؛ طبرسی، امین الاسلام، إعلام الوری بأعلام الهدی، ص 243؛ الإرشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج 2، ص 100.
41. انَّ هولاءِ یبکونَ علینا فمن قتلنا غیرهُم؟ طبرسی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، ج 2، ص 304.
42. سیوطی، جلال الدین، تاریخ الخلفاء، ص 211؛ ابن حجر هیتمی، الصواعق المحرقه، ص 134.
43. سیوطی، جلال الدین، تاریخ الخلفاء، ص 209.
44. ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج 1، ص 68؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج 3، ص 337؛ ابن جوزی، تذکره الخواص، ص 286-287.
45. شبراوی، الاتحاف بحب الاشراف، ص 63-68؛ ابن جوزی، تذکره الخواص، ص 286-287؛ صائب، عبدالحمید، ابن تیمیه حیاته... عقائده، ص 387.
46. جاحظ، ابی عثمان عمرو بن بحر، رساله بنی امیه، (ضمیمه کتاب النزاع و التخاصم، ص 1-3.
47. تاریخ طبری، ج10، ص 60.
48. نک: طبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن احمد، مقتل الحسین بن علی بن ابی طالب.
49. اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص 120.
50. شبراوی، الاتحاف بحب الاشراف، ص 65-67.
51. همان.
52. ابن حزم اندلسی، المحلی، ج 11، ص 98.
53. سیوطی، جلال الدین، تاریخ الخلفاء، ج 1، ص 199.
54. ابن جوزی، تذکره الخواص، ص 290-292.
55. نک: ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج 1، ص 67-69؛ صائب، عبدالحمید، ابن تمیمه حیاته... عقائده، ص 386؛ در این باره سخن تفتازانی در کتاب شرح مقاصد، ج 5، ص 310-311، نیز خواندنی است.
56. نک: ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، ج 4، ص 38؛ ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج 1، ص 278.
57. ابن صباغ، الفصول المهمه فی معرفه الائمه، ص 2-5 و 189-195.
58. او می گوید:
هر که شد ز اهل قبله بر توپدید *** که به آورده ی نبی گروید
گرچه صد بدعت و خطا و خلل *** بینی او را ز روی علم و عمل
مکن او را به سرزنش تکفیر *** مشمارش ز اهل نار و سعیر
59. جامی، مثنوی هفت اورنگ، به کوشش مرتضی گیلانی، ص 178؛ نظامی باخزری، عبدالواسع، مقامات جامی، ص 166 و 175-180.
60. آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج 13، ص 228.
61. شبراوی، الاتحاف، بحب الاشراف، ص 62-66؛ ابن تیمیه حیاته... عقائده، ص 378.
62. « انت قتلت الحسین بن علی (علیه السّلام) و لا تحسبن لا اباً لک نسیت قتلک حسیناً و فتیان بنی عبدالمطّلب »؛ تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 248.
63. دراین باره، نک: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، کتابِ « نگاهی نو به جریان عاشورا »، ناصری داوودی، عبدالمجید، شهادت امام حسین (علیه السّلام) از منظر اهل سنت، ص 226-274.
64. مهدوی دامغانی، محمود، ترجمه اخبار الطوال، ص 274.
65. البته بعداً خواهیم گفت که این نظر از سوی برخی از محققان مطرح شده است که معاویه نقشه کشتن امام را در سر داشت، اما می خواست با برنامه ای کشتن امام را به مردم کوفه مستند گرداند.
66. ... فأحضر الحسین بن علی، و عبدالله بن الزبیر، فخدهما بالبیعه لی، فإن امتنعا فاضرب أعناقهما، و ابعث لی برءوسهما...؛ تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 241.
67. مهدوی دامغانی، محمود، ترجمه اخبار الطوال، ص 290.
68. نک: بلاذری، أتنساب الاشراف، ج 3، ص 160؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج 14، ص 214-215؛ عسکری، سیدمرتضی، معالم المدرستین، ص 76؛ تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 242؛ ابن اعثم، الفتوح، ج 5، ص 36؛ دینوری، الأخبار الطوال، ص 231؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ج 3، ص 115 و 116، حدیث 2846؛ هیثمی، مجمع الزوائد، ج 9، ص 13؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج 96، ص 139؛ ابن جوزی، الردّ علی المتعصب العنید، ص 49؛ سیوطی، تاریخ الخلفاء، ص 207.
69. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج 4، ص 140؛ ابن تیمیه حیاته... عقائده، ص 38.
70. بلاذری، أنساب الأشراف، ج 2، ص 78؛ تاریخ طبری، ج 5، ص 357؛ ابن جوزی، المنتظم، ج 5، ص 325 ابن اعثم، الفتوح، ج 5، ص 60؛ ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، تهذیب التهذیب، ج 2، ص 349؛ مزّی، یوسف بن عبدالرحمان، تهذیب الکمال، ج 6، ص 423؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص 233؛ ابن حبّان، ابوحاتم محمد، السیره النبویه و اخبار الخلفاء ج 2، ص 307.
71. خندف جدّه پدری یزید بود که بین یزید و او سیزده واسطه (جدّ در جدّ) وجود داشت و در زمان خود بزرگی، مشهور بود.
72. دینوری، الأخبار الطوال، ص 267؛ ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیره النبویه، ج 3، ص 97؛ ابن اعثم، الفتوح، ج 5، ص 129؛ ابن طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ص 181.
73. نک: ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج 1، ص 268؛ ابن عساکر، ریحانه رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) الامام الحسین، ص 444.
74. سرهایی از پیشوای بزرگان و عزیزان جدا شد که آنان از فرمان ما سرپیچی نمودند.
75. نک: تاریخ طبری، ج 5، ص 463؛ ابن سعد هاشمی، محمد، الطبقات الکبری، خامسه 1، ص 482 و 487؛ ابن جوزی، الردّ علی المتعصّب العنید، ص 56-59؛ آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج 13، ص 228؛ بلاذری، أنساب الاشراف، ج 3، ص 213-217.
76. طه حسین، الفتنه الکبری، ج 2، ص 265.
77. در این باره، نک: شریف قرشی، باقر، حیاه الامام الحسین بن علی (علیه السّلام)، ص 403.
78. نک: ابن اعثم، الفتوح، ج 5، ص 154-155؛ خوارزمی، مقتل الحسین (علیه السّلام)، ج 2، ص 76-78.
79. تاریخ طبری، ج 5، ص 506.
80. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج 4، ص 87.
81. سیوطی، تاریخ الخلفاء، ص 208.
82. روم، 10.
83. آل عمران، 178.
84. « الحمدُ لله رب العالمین و الصلاهُ علی جدِّی سید المرسلینَ صدق اللهُ سبحانهُ کذلک یقولُ: ثم کان عاقبه الذین أساؤُا السُّوای یأن کذبوا بآیات الله و کانو بها یستهزونَ... أ نَسِتَ قَولَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ: و لا یحسبَنَّ الذینَ کَفَرُوا أنَّما نُملِی لَهُم خیرٌ لِأنفُسِهِم إِنَّما نُملِی لَهُم لِیَزدادُوا إِثماً وَ لَهُم عذابٌ مُهِینٌ... . »؛ نک: طبرسی، الإحتجاج علی أهل اللجاج، ج 2، ص 308؛ ابن نما حلی، مثیر الاحزان، ص 80؛ ابن طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ص 70.